DYSLEKSJA ROZWOJOWA
„Dysleksja rozwojowa” to termin przyjęty na określenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu spowodowanych parcjalnymi opóźnieniami w rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych. Rozwojowa oznacza, że trudności te występują w trakcie rozwoju dziecka, w jego procesie uczenia się. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznajemy w przypadku dobrego wzroku i słuchu dziecka, normalnej inteligencji przy prawidłowo funkcjonującym środowisku rodzinnym i szkolnym.
O dysleksji rozwojowej niejednokrotnie orzeka się dopiero w klasach starszych, a wtedy niepowodzenia w czytaniu i pisaniu przenoszą się także na sferę emocjonalno-społeczną i wywołują brak wiary w siebie, niechęć i lęk przed nauką. Tymczasem u dzieci w wieku przedszkolnym można odczytać wiele sygnałów, które zapowiadają ryzyko dysleksji. Co więcej, pojawiają się one już w okresie poniemowlęcym.
Do rozpoznania zagrożenia dysleksją oczywiście nie wystarczy stwierdzenie pojedynczego objawu. Ryzyko dysleksji jest tym bardziej prawdopodobne, im więcej jego symptomów zauważymy.
Ryzyko dysleksji prawdopodobne jest u dzieci:
obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie),
pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu,
u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym (występują symptomy ryzyka dysleksji).
Symptomy ryzyka dysleksji
Wiek niemowlęcy (0 – pierwszy rok życia)
Motoryka duża – opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy
Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej.
Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.
Wiek poniemowlęcym (2 – 3 lata)
Motoryka duża – opóźniony rozwój ruchowy
Dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu. Później zaczynają chodzić, biegać.
Motoryka mała – opóźniony rozwój motoryki rąk
Dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (np. myjąc ręce, ubierając się, jedząc łyżką, zapinając duże guziki), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. budowanie z klocków).
Funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa – opóźnienie rozwoju grafomotorycznego
Dzieci nie próbują same rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła.
Funkcje językowe – opóźnienie rozwoju mowy
Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa (w pierwszym roku życia), w wieku 2 lat – zdania proste, i w wieku 3 lat – zdania złożone.
Wiek przedszkolny (3 – 5 lat)
Motoryka duża – niska sprawność w zakresie ruchów całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:
słabo biega,
ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika,
z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych.
Motoryka mała – słaba sprawność ruchowa rąk, której symptomami są:
trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – zaburzenia w jej zakresie objawiają się:
trudnościami z budowaniem z klocków,
niechęcią do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków,
sposobem trzymania ołówka w palcach (nieprawidłowy chwyt) – dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska,
brakiem umiejętności rysowania koła – w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża – w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie – w wieku 5 lat.
Funkcje wzrokowe – zaburzenia w rozwoju objawiają się:
nieporadnością w rysowaniu ( rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie),
trudnościami w składaniu wg wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki.
Funkcje językowe – zaburzenia w rozwoju stają się widoczne poprzez:
opóźniony rozwój mowy,
nieprawidłową artykulację wielu głosek,
trudności z wypowiadaniem nawet złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), wydłużony okres posługiwania się neologizmami,
trudności z rozpoznawaniem i tworzenie rymów i aliteracji,
trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków),
trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek,
trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zdań i zdań prostych, mały zasób słownictwa.
Lateralizacja – opóźniony rozwój
brak przejawów preferencji jednej ręki.
Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – opóźnienie orientacji
z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie potrafi wskazać prawej ręki (myli się).
Klasa 0 (6 – 7 lat)
Objawy jak wyżej oraz:
Motoryka duża – obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko:
słabo biega, skacze,
ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych (chodzenie po linii, stanie na jednej nodze),
ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze.
Motoryka mała – mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:
trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek,
trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej).
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – zaburzenia objawiają się:
trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
nieprawidłowym chwytem ołówka i trudnościami z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu).
Funkcje wzrokowe – zaburzenia objawiają się:
trudnościami z wyróżnianie elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania wg wzoru konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki, trudnościami z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
trudnościami z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m –n, l – t – ł ) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p – g – b – d ).
Funkcje językowe – zaburzenia objawiają się jako:
wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza),
błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne,
trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz,
trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z – s, b – p, k – g,) w porównywanych słowach typu: kosa – koza lub tzw. sztucznych: resa – reza ,
mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,
trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu: odszukaj słowa ukryte w nazwie „lewkonia”, o czym myślę: Baba ..aga, co to znaczy „ kapiekasek”, „karwony czepturek”), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (np. w poleceniach typu: wymyśl rym do słowa „mama”, które słowa się rymują: „Tomek – Adam – domek” a które słowo brzmi inaczej; które brzmią podobnie „kolejka – pociąg – kolega”),
trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
trudność z zapamiętywaniem nazw,
trudność z zapamiętaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4 – cyfrowych.
Lateralizacja – opóźnienie rozwoju lateralizacji – obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne.
Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, które objawia się tym, że dziecko:
ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami prawe – lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho),
nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo).
Orientacja w czasie – zaburzenia dotyczące trudności z określeniem pory roku, dnia.
Czytanie – nasilone trudności w nauce czytania charakteryzujące się tym, że dziecko:
czyta bardzo wolno,
głownie głosuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy,
przekręca wyrazy,
nie rozumie przeczytanego zdania.
Pierwsze próby pisania – można zaobserwować, że dziecko:
często pisze litery i cyfry zwierciadlanie,
odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.
Jeżeli stwierdzimy u dziecka współwystępowanie wielu wymienionych objawów, możemy przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji.
Niezwykle niekorzystne jest, gdy rodzice i nauczyciele nie znają problemu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu i traktują owe problemy jako zachowania typowe dla małego dziecka, z których się wyrasta. Wtedy objawy ryzyka dysleksji są zauważone dopiero w szkole. Wczesne dostrzeżenie problemu pozwala na objęcie przedszkolaka opieką specjalistyczną, a także włączenie jego rodziców do pracy korekcyjno-kompensacyjnej.
(Opracowano na podstawie: Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Marta Bogdanowicz. Wydawnictwo Harmonia. Gdańsk 2002)
|
